Start met rijtjeshuizen, twee-onder-een-kap en vrijstaande woningen
In Nederland staan veel rijtjeswoningen en ook behoorlijk veel twee-onder-een-kap en vrijstaande woningen.In deze types huizen is het energieverbruik hoger. Het lijkt dus logisch om juist te beginnen met die huizen van particulieren en eventueel met de rijtjeswoningen van woningcorporaties.
In Nederland staan veel rijtjeswoningen en ook behoorlijk veel twee-onder-een-kap en vrijstaande woningen. In de eerste figuur hieronder is dat het omcirkelde deel: de hoogste balk geeft het aantal rijtjeshuizen weer. Dit zijn ook precies de types huizen waarin het energieverbruik relatief hoog is (zie de omcirkeling in de tweede figuur hieronder). Dat zijn dus ook de huizen waarbij het meer loont om ze van het gas af te halen en zo veel mogelijk energieneutraal te maken dan bij de galerij-, portiek- en flatwoningen (zie de staven en balkjes rechts buiten de cirkels). Het lijkt dus logisch om juist te beginnen met die huizen van particulieren en eventueel met de rijtjeswoningen van woningcorporaties.
Bron: Jan Willem van de Groep
Bron: Jan Willem van de Groep
Sinds 2012 heeft Urgenda met het project Thuisbaas honderden woningen energieneutraal gemaakt, zowel huurwoningen als koopwoningen. In algemene zin bleek het bedrag dat veel mensen de komende 15 tot 20 jaar aan energie uitgeven vaak genoeg om de woning (bijna) energieneutraal te maken. Stel dat je dat bedrag moet lenen, dan kun je het in 15 jaar terugbetalen voor hetzelfde maandbedrag dat je daarvoor kwijt was aan energie. De maandlasten gaan niet omhoog voor die mensen in de miljoenen woningen waar de bewoners 150 tot 200 euro of meer per maand uitgeven aan energie. Laten we met die groep beginnen.
Als de financiering georganiseerd kan worden, kunnen mensen dus zonder extra maandlasten van het gas af en kunnen ze zo veel mogelijk duurzame energie zelf opwekken op eigen (schuur)dak of ander oppervlak. Dit kan voor particulieren met speciale leningen (bijvoorbeeld via het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting, SVn), met een extra hypotheek en voor een deel met de nu bestaande subsidies. De regering zou moeten regelen dat iedereen zo’n bedrag kan lenen, gekoppeld aan het huis, en dit bijvoorbeeld via het netwerkbedrijf laten innen totdat het afbetaald is door degenen die in dat huis wonen. Decentrale overheden kunnen ook ondersteuning geven met behulp van Energy Service Companies (ESCo’s), woonabonnementen of nog creatievere oplossingen.
Als de financiering georganiseerd kan worden, kunnen mensen zonder extra maandlasten van het gas af.
Ook draagvlak bij huurders
In rijtjeswoningen van verhuurders heeft Thuisbaas ook woningen energieneutraal gemaakt. De huurders gingen gemiddeld € 120 in de maand minder betalen voor energie. Zelfs met een huurverhoging van € 50 hielden ze per maand gemiddeld € 70 over. Er is veel enthousiasme en draagvlak voor die aanpak. Vooral ook omdat je kunt beginnen met degenen die willen. Dan volgen er vanzelf steeds meer mensen. Aangezien je op die manier ook een natuurlijke spreiding krijgt, is het voor het netwerkbedrijf goed te behappen. En de corporaties hoeven niet eerst 70% van de bewoners mee te krijgen. Ze beginnen gewoon bij de mensen die enthousiast zijn. Geen dwang.
Actieplan All-Electric: 2,5% woningen aanpakken per jaar per provincie of RES
Zeker de helft van de woningvoorraad is rijtjeswoning, twee-onder-een-kap of vrijstaand en heeft goed dubbel glas. Laten we met die ruim 4 miljoen woningen beginnen en een actieplan maken per provincie of per regio.
Voorbeeld: Gelderland
Als voorbeeld nemen we Gelderland. Daar hebben we het al eens voor uitgerekend. Dit is een van de 4 grootste provincies met ruim 2 miljoen inwoners. Iedere provincie kan eenzelfde plan maken, naar rato. Dus Drenthe hoeft maar een kwart te doen van wat Gelderland zou doen.
Het doel voor Gelderland:
500.000 woningen all-electric in 2030, dus per jaar ongeveer 50.000.
Dat klinkt natuurlijk als heel veel, maar in 2019 namen ongeveer 275.000 huishoudens in Nederland al zonnepanelen. Naar rato van het aantal inwoners heeft Gelderland er dan al rond de 30.000 woningen met zonnepanelen bij gekregen. In 2020 nam dat aantal weer verder toe, dus meer dan 50.000 huishoudens hebben al zonnepanelen.
De eerste uitdaging is dan om die mensen te verleiden om niet alleen zonnepanelen te nemen, maar ook een warmtepomp, en om op inductie te gaan koken en de gasaansluiting op te zeggen. De tweede uitdaging is om dit te organiseren: de handen om alles te installeren en het netwerk op orde te krijgen. Tot slot moeten de financiën geregeld worden om dit mogelijk te maken.
Een actieplan Huurhuis E-neutraal met de corporaties is nuttig om de vaart erin te krijgen. Het afschaffen van de verhuurdersheffing zou enorm helpen om middelen vrij te maken voor deze opgave.
Na 10 jaar zullen prijzen zijn gedaald door ervaring en opschaling en kunnen ook volgende groepen aanhaken.
Een actieplan Huurhuis E-neutraal met de corporaties is nuttig om de vaart erin te krijgen.
A. Een zeer aantrekkelijk aanbod: kostenneutraal en ontzorgen
Op de pagina Hoe maak je een huis energieneutraal beschreven we dat veel huizen energieneutraal kunnen worden zonder dat de maandlasten omhoog gaan. De energierekening gaat naar nul, en in plaats daarvan betaal je voor hetzelfde bedrag per maand de investering in de warmtepomp en andere zaken af.
- Begin met particulieren die een energierekening hebben van € 150 per maand of meer.
- En start met woningcorporaties die hun huurders willen helpen met betaalbaar wonen en willen verduurzamen.
- Bied betaalbare oplossingen aan. Voor een groot deel van deze groep zijn er betaalbare oplossingen die leiden tot een (bijna) energieneutraal huis waarbij de maandlasten de komende 15 jaar niet of nauwelijks stijgen. Daarna gaan ze stevig omlaag.
- Ontzorg mensen. Er moeten voldoende bedrijven komen die dit voor mensen organiseren, zodat ze er zelf niet al te veel moeite voor hoeven te doen: zo veel mogelijk wordt hen uit handen genomen. Dat kan.
- Goede communicatie en uitleg en bijvoorbeeld een website waarop capabele installateurs staan, complementeren het aanbod aan huiseigenaren.
B. Opschalen: voldoende technici en mensen voor het keukentafelgesprek
Gemiddeld 50.000 woningen per jaar (bijna) energieneutraal maken in een provincie is natuurlijk heel veel. Dat lukt ook niet meteen in jaar 1, maar dat kan wel opgebouwd worden, zoals de ervaring van Thuisbaas leert.
Als een klein bedrijfje met minder dan 10 mensen nu al 100 woningen en appartementen per jaar van het gas af kan halen en zo veel mogelijk energieneutraal kan maken, en dat huis voor huis, dan moet dat met een slimme opschalingsstrategie en steun van overheden straks sneller kunnen. Grotere installateurs met meer mensen in dienst moeten dat ook sneller kunnen. En er komen nieuwe marktpartijen en nieuwe samenwerkingspartners zoals coöperaties en andere burgerinitiatieven.
Het is wel een enorme klus en mensen moeten worden opgeleid. Dus waarschijnlijk doe je de eerste jaren iets minder huizen en de laatste jaren tot 2030 iets meer. Net zoals in de jaren 1950-1960 alle huizen binnen 10 jaar een gasaansluiting kregen, moeten nu in bijvoorbeeld Gelderland 50.000 huizen per jaar van het gas af naar een warmtepomp en gemiddeld 20 tot 22 zonnepanelen. Dat is een enorme groeimarkt met veel extra banen, veelal voor mensen met een vmbo- of mbo-diploma.
Goed voorbeeld: markt van zonnepanelen
De markt van zonnepanelen is na 10 jaar in staat gebleken om zichzelf goed te organiseren. Daarin werken inmiddels bijna 25.000 mensen, met indrukwekkende groeicijfers (bron): er zijn 8,9 miljoen zonnepanelen geïnstalleerd in 2020 (tegen 4,6 miljoen in 2018), waarvan ongeveer 37% bij particulieren.
Dus dat deel van de markt kan nu al snel opschalen en dit voor elkaar krijgen als men weet dat er een actieplan komt voor snelle opschaling.
Opschalen en opleiden voor warmtepompen
Voor het plaatsen van warmtepompen moeten veel meer mensen opgeleid worden. Het energieneutraal maken op deze betaalbare manier is in de bestaande bouw vooral een installatieklus en geen bouwklus. Het is dus nodig om de samenwerking te zoeken met installatiebedrijven, groot en klein. Die kunnen lokaal werken en geven vertrouwen. Er is nu een tekort aan installateurs en vooral aan mensen die warmtepompen kunnen installeren (w-monteurs) en aan mensen die installaties goed waterzijdig kunnen inregelen zodat ze meer rendement opleveren.
Gezien de krappe arbeidsmarkt lijkt het raadzaam om ook krachten te zoeken op andere plekken, zoals mensen die nu werken in de fossiele industrie of in garages (elektrische auto’s vergen minder onderhoud, dus die monteurs zitten straks zonder werk). Denk verder ook aan statushouders (vluchtelingen) en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Er is een goede opleiding nodig voor de mensen die warmtepompen op de juiste manier gaan installeren. Voor het inregelen van het systeem is geen hoge opleiding nodig, maar vooral training en daarna ervaring.
Er zijn in Gelderland nu ongeveer 113 cv-bedrijven. Ongetwijfeld zijn er nog andere bedrijven die ook dit soort diensten kunnen en willen leveren, van Thuisbaas-achtige partijen tot andere nieuwkomers op deze markt. Stel dat er samen 150 van dit soort bedrijven zijn, dan zou ieder bedrijf gemiddeld 330 woningen per jaar moeten doen om tot 50.000 woningen per jaar te komen. Kleine bedrijven iets minder, grote iets meer. Elke week 7 woningen per bedrijf is genoeg.
Elke week 7 woningen per bedrijf is genoeg. Onervaren bedrijven beginnen met 1 of 2 woningen per week en eindigen met 10 per week in 2030.
Onervaren bedrijven beginnen met 1 of 2 woningen per week en eindigen met 10 per week in 2030. Bedrijven die zonnepanelen leggen, kunnen dit al. Een eenmanszaak doet er iets minder, een groter bedrijf iets meer. Als de cv-bedrijven (installateurs die nu vooral cv op aardgas doen) gaan samenwerken met bedrijven die zonnepanelen installeren, dan doet iedereen waar hij of zij goed in is en moet het zeker kunnen. Het is dan wel noodzakelijk dat cv-bedrijven wp-bedrijven worden en die kennis snel verwerven.
Om bij het voorbeeld van Gelderland te blijven: daar zijn ongeveer 50 woningcorporaties met bijna 250.000 huurwoningen, en meer dan 300.000 particulieren met een vrijstaand huis of twee-onder-een-kapwoning. Bij die corporaties en die particulieren zijn voldoende woningen geschikt om de komende 10 jaar energieneutraal te laten maken door die 150 bedrijven die kunnen zorgen voor warmtepompen en zonnepanelen.
Er zijn al partijen die de kennis hebben om huizen betaalbaar energieneutraal te maken met een all-electric concept. Laat die helpen om die kennis te verspreiden. Denk aan:
- workshops voor installateurs;
- gevolgd door training on the job;
- een telefonische vraagbaak voor installateurs;
- daarna zelfstandig aan de slag gaan.
Dit alles naast het verder opschalen van kennisverspreiding via het reguliere onderwijs en cursussen van onder andere Techniek NL.
Foto: Chantal Bekker
C. Zorg voor financiële mogelijkheden om te investeren
Een huis helemaal energieneutraal maken kost vaak rond de € 30.000 tot € 35.000. Dat is veel geld, maar dat geef je normaal in 15 jaar tijd uit aan energie. De meeste mensen hebben het echter niet op de plank liggen, dus overheden kunnen helpen om die investering mogelijk te maken. Het begint met uitleggen welke mogelijkheden er zijn om dit te financieren.
500.000 woningen zo veel mogelijk energieneutraal maken leidt tot 2 Mton CO2-reductie.
- Er zijn veel subsidies, zoals voor warmtepompen en isolatie, en je krijgt de btw op zonnepanelen terug als je erom vraagt. Dat is in totaal per huis vaak al rond de € 5.000.
- Er zijn verschillende relatief goedkope leningen speciaal voor het verduurzamen van huizen.
- Verschillende banken geven korting op de hypotheekrente of hebben extra financiële mogelijkheden om de hypotheek iets op te hogen speciaal voor het nemen van duurzame maatregelen. Zie ook Vereniging Eigen Huis en Consumentenbond.
Energiebespaarlening van het Nationaal Warmtefonds
Voor particulieren is er de energiebespaarlening voor investeringen in of aan het eigen huis. In veel gevallen is de besparing genoeg om de maandelijkse betaling van de energiebespaarlening te dekken. Deze lening wordt verstrekt via het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederland (SVn) met gunstige voorwaarden en een rente tussen de 1,7% en 2,2% afhankelijk van het bedrag en de looptijd. Iedereen kan tot € 25.000 lenen, en als je extreem isoleert (meer dan strikt noodzakelijk), dan kun je zelfs tot € 65.000 lenen. Tot 75% van de lening mag ook voor zonnepanelen worden gebruikt (Zie energiebespaarlening.nl).
SVn heeft ook andere leningen die je kunt krijgen als de lokale overheid die lening via SVn aanbiedt. Deze Duurzaamheidslening is dus niet voor iedereen beschikbaar, maar alleen daar waar een provincie of gemeente die aanbiedt via SVn. Gelderland heeft zo’n lening bijvoorbeeld wel.
De gemeenten en provincies kunnen particulieren helpen door hen in communicatiecampagnes te wijzen op de SVn-lening en daarnaast op de subsidies (inclusief de btw-teruggave op zonnepanelen) die een deel van de kosten dekken.
De provincie hoeft dus niet de investering te financieren, maar kan wel – al dan niet samen met gemeenten – de bewoners wijzen op de financiële mogelijkheden en die informatie makkelijk vindbaar maken. Heel nuttig is een website waarop partijen staan die het betrouwbaar kunnen uitvoeren en die ook de betrouwbare financiële opties weergeeft.
500.000 woningen zo veel mogelijk energieneutraal maken leidt tot 2 Mton CO2-reductie per jaar.
